Wat hebben de kerk van Wilmarsdonk in het Antwerpse havengebied, de oesterputten bij Yerseke, de aardkundige wand op de Boudewijn Groeve bij Ossendrecht, de forten en vestingen van de West-Brabantse Waterlinie, het verdronken Land van Saeftinghe en de Essense en Roosendaalse turfvaart met elkaar gemeen? Zij maken allemaal deel uit van hetzelfde geologische en cultuurhistorische systeem dat in beeld is als Unesco Geopark.
Onder meer de provinciebesturen van Noord-Brabant, Antwerpen, Zeeland en Oost-Vlaanderen, tal van gemeenten, onderwijsinstellingen en andere betrokken partijen hebben de ambitie uitgesproken om de Scheldedelta in september 2016 officieel kandidaat te stellen.
Wie anno 2015 de kaart erop naslaat, ziet wellicht weinig overeenkomsten tussen de lager gelegen Zeeuwse eilanden en de hoger gelegen zand- en heidegronden. “Toch is dat verschil juist hetgeen dat de Scheldedelta bindt”, weet de Woensdrechtse wethouder Martin Groffen. Als voorzitter van de Streekorganisatie Brabantse Wal is hij één van de kartrekkers voor de kandidaatstelling van de Scheldedelta als Unesco Geopark.
Kandidaatstelling
Het is een ambitieus project, want de betrokken partijen hebben zich ten doel gesteld om de Scheldedelta al in september 2016 officieel aan te dragen als kandidaat. Dat zal gebeuren tijdens de internationale conferentie voor Geoparken in Torbay in Engeland. Daarna kan het nog een jaar duren voordat Unesco uitsluitsel geeft over het al dan niet toewijzen van de status Geopark voor de Scheldedelta.
De eisen zijn streng. Een Geopark moet een afgebakend gebied zijn met een unieke geologische en cultuurhistorische geschiedenis, die wordt gedragen door inwoners, bedrijven, organisaties, onderwijsinstellingen en overheden. Per type landschap kan maar één regio de status van een Geopark krijgen. Zo zag de provincie Noord-Brabant haar ambities om de dekzandlagen van Oost-Brabant aan te dragen in rook op gaan, omdat een vergelijkbaar gebied in Denemarken de status toegewezen kreeg.
Schelde
Toch is Martin Groffen niet bang voor kapers op de kust. “Natuurlijk zijn er over de wereld meer deltagebieden, maar er is er niet één bij waar de cultuurhistorie ook zo aanwezig is”, stelt hij. Rode draad in de Scheldedelta is uiteraard de rivier de Schelde. Die heeft het landschap door de eeuwen bepaald door zich steeds een weg te banen langs wat nu de grens tussen Brabant en Zeeland is.
“Denk aan de verdronken dorpen en steden, zoals de stad Reimerswaal en het Land van Saeftinghe, maar ook recenter de Watersnoodramp van 1953 die aan honderden mensen het leven heeft gekost. Ook de slikken en de schorren en de steilrand van de Brabantse Wal die is uitgesleten door de Schelde laten de invloed van de rivier zien”, geeft Groffen enkele voorbeelden.
Oorlogsverleden
De sporen die de Schelde achterlieten, hebben niet alleen het landschap gevormd, ook een groot deel van de geschiedenis is bepaald door de aanwezigheid van de rivier en de hoogteverschillen die hij creëerde. Nergens in Nederland ben België is door de eeuwen heen zoveel gevochten als in het gebied tussen Antwerpen en Rotterdam. “Tegen de aanvallen van de Spanjaarden is de West-Brabantse Waterlinie opgezet. Daarbij werden hele gebieden onder water gezet. Later kwamen de Fransen, die hier zelfs een eigen route hadden lopen. En in de Tweede Wereldoorlog is de Slag om de Schelde erg bepalend geweest voor de bevrijding van West-Europa”, weet Groffen.
Ook andere typische kernmerken van de streek dragen volgens hem bij aan de eigen entiteit van de Scheldedelta. Groffen noemt onder meer de kerkenpaadjes in Woensdrecht, de turfvaart in Roosendaal en Essen, de aardkundige wand met daarin aardlagen van twee miljoen jaar oud op de Boudewijn Groeve bij Ossendrecht en de mosselindustrie bij Yerseke.
Afbakening
Een exacte afbakening van het gebied dat in aanmerking komt voor het Geopark is er momenteel nog niet. Dat zal gebeuren tijdens een expertmeeting in januari, waar alle betrokken overheden, onderwijsinstellingen en ondernemers voor worden uitgenodigd. “De Vrije Universiteit van Amsterdam doet momenteel wetenschappelijk onderzoek naar de grenzen van de Scheldedelta, zodat we het gebied als één geheel kunnen presenteren bij Unesco”, verklaart Groffen.
Eind februari, begin maart zal de officiële kick-off volgen voor het opstellen van het bidbook. Dan willen de betrokken partijen hun concrete doelstellingen uitspreken en verder uitwerken. Want de status van een Geopark wordt niet alleen toegekend op basis van het landschap en cultuurhistorie, Unesco hecht ook waarde aan de samenwerking tussen partijen en een gezamenlijke visie voor het gebied.
Groffen benadrukt dat de status Geopark niet wil zeggen dat het gebied ‘op slot’ gaat voor nieuwe ontwikkelingen. “Integendeel. De hand van de mens in de vorm van Research en Development is juist een onderdeel van het Geopark. Zo laat het Schelde-Rijnkanaal bijvoorbeeld zien hoe wij bescherming geven tegen het water.”
Samenwerking
Groffen schat de kansen voor de Scheldedelta als Geopark hoog in. “We werken met heel veel partijen samen, zoals de Vrije Universiteit van Amsterdam, de Universiteit van Antwerpen, de Hogeschool Gent, Avans, Hogeschool Zeeland en ROC West-Brabant. Ook de provinciebesturen van Noord-Brabant, Zeeland, Antwerpen en Oost-Vlaanderen zijn erg enthousiast. De gemeenten Tholen, Reimerswaal en Hulst hebben zich ook positief getoond en de ambitie is inmiddels ook geland bij de gemeenten Stabroek, Essen, Kalmthout en Antwerpen (district Berendrecht-Zandvliet-Lillo). Vanuit de Streekorganisatie Brabantse Wal (gemeenten Steenbergen, Bergen op Zoom, Roosendaal en Woensdrecht) maken we hier kwartier voor, maar het wordt echt een project van de hele regio.”