Eeuwenlang werden dijken beschouwd als de ultieme bescherming tegen overstromingen. Volgens recent onderzoek kan op lange termijn het overstromingsrisico toenemen. “Gelukkig bestaat er een duurzame en goedkope oplossing: slikken en schorren.” Dat zegt professor Stijn Temmerman, geograaf aan de Universiteit Antwerpen.
Stijn Temmerman doet al jaren onderzoek naar het functioneren van slikken en schorren in delta’s over de hele wereld. In augustus liet hij zich samen met enkele Amerikaanse collega’s kritisch uit over de bouw van nog meer dijken. Dat deden ze in het vermaarde wetenschappelijke tijdschrift Science.
Anderhalve meter hoger
“Dijken verstoren de natuurlijke processen in het overstromingsgebied van de rivier”, legt Temmerman uit. “In een natuurlijk systeem wordt het land dagelijks overspoeld op het ritme van het getij. Als het water zich terugtrekt, blijft er telkens een laagje zand en slib achter. Die laagjes hogen zich op: een efficiënte aanpassingsstrategie aan de stijgende zeespiegel. Kijk maar naar het Verdronken Land van Saeftinghe, een van de weinige plekken waar de Schelde nog vrij spel krijgt. Het land heeft zich daar de voorbije honderd jaar anderhalve meter opgehoogd. Nu is het het hoogste gebied van heel Zeeland en wordt het alleen nog bij een hoog springtij met een paar tientallen centimeters water overspoeld.”
Dat hoeft niet te verbazen, want tegelijk zinkt de rest van het ingepolderde land weg. En de dijken dragen mee de schuld, meent Temmerman. “Dijken sluiten het omliggende land af van de rivier. Het ingepolderde land wordt niet verder opgehoogd door de afzetting van zand en slib.” Het bedijkte land zinkt dus langzaam weg. Temmerman: “Om het land droog te houden, pompen installaties het water terug naar de rivier. De ondergrond verdicht en zakt naar beneden. Geen wonder dus dat zestig procent van Nederland onder de zeespiegel ligt.”
Pompen is verzuipen
Steeds meer wetenschappers vragen zich af of al dat pompwerk op lange termijn wel houdbaar zal zijn. “Sinds 1930 is het waterpeil in de Zeeschelde met 1,3 meter gestegen. Deze aanpak kost bovendien handenvol geld. Niet alleen zijn dijken en dammen dure constructies. Ook het energieverbruik van de pompinstallaties moet je in rekening brengen, en die kosten zullen in de toekomst zeker niet verminderen.”
Slikken en schorren doen goed werk
Toch hoeven we de dijken niet meteen af te breken. Al is het wel zinvol om ze gedeeltelijk open te maken. “Zo brengen we het rivierwater weer in contact met het omliggende land en kunnen we de natuurlijke kracht van slikken en schorren gebruiken”, zegt Temmerman. “Deze natuurtypes kunnen extra water opvangen en hogen op natuurlijke wijze op.” Extra voordeel: slikken en schorren zijn ecosystemen die zichzelf grotendeels in stand houden. Duurzamer en goedkoper dus dan dijken.
“In het Schelde-estuarium zijn we al op de goede weg”, aldus Temmerman. “Denk maar aan de vierduizend hectare gecontroleerd overstromingsgebied dat hersteld wordt in het kader van het Sigmaplan. En ook de ontpoldering van de Hedwigepolder is een goede zaak. Al hebben we op heel wat ontwikkelingen nog geen zicht. Hogen de schorren wel snel genoeg op om de stijging van de zeespiegel te blijven bijhouden? Hoe snel krijgt nieuwe plantengroei er kansen? En welke invloed hebben begroeiing en ophoging op het verhinderen van overstromingen? Die vragen kunnen we enkel beantwoorden met voorspellende computermodellen en een goede monitoring. Dat doen we onder meer met de ontwikkeling van vegetatie- en sedimentatiemodellen in de Hedwigepolder. Voor dat onderzoek krijgen we de steun van de Vlaams-Nederlandse Scheldecommissie.”